Gürültülü Ortamlarda Çalışanlarda Sağlık Gözetimi

Çalışma Yaşamında Sağlık Gözetimi Rehberi 2, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen İSGİP (Türkiye`de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi – TR0702.20-01/001) kapsamında hazırlanmıştır. 

Meslek hastalıklarının önlenmesinde önemli etkileri olacak bu rehberin Gürültülü Ortamlarda Çalışanlarda Sağlık Gözetimi ile ilgili bölüm paylaşılmıştır.

Gürültü, çalışma yaşamında en sık karşılaşılan fiziksel ortam faktörlerindendir. Sözlük anlamı olarak gürültü; “istenmeyen ve hoşa gitmeyen ses” olarak ifade edilmektedir. Bu ifade kişiye göre ve aynı kişi
için değişik zamanlarda farklı olarak algılanabilir.

İşyerinde RD yapmadan önce yapılacak ortam ölçümlerinden biri de sesin şiddetinin ölçümüdür. Gürültü düzeyi sonometre ile ve “dB” birimiyle ölçülür.

Çalışma ortamındaki gürültü düzeyi 80 dB (A) ve üzerindeyse işveren işitme kaybına karşı önlemalmaya başlamalıdır. Gürültü maruziyetinin yol açtığı riskler kaynağında yok edilmeli veya azaltılmalıdır. Bu amaçla genel önleme ilkeleriyle birlikte, daha az gürültü maruziyeti yaratan çalışma yöntemleri ve iş donanımları seçilmelidir. İşyerleri ve çalışma birimleri gürültüyü önleyecek şekilde tasarlanmalı ve yerleşilmelidir. Çalışanların iş donanımını gürültü maruziyetini en aza indirecek biçimde doğru kullanmaları için bilgilendirilmeli ve gürültünün sağlık zararları üzerine eğitilmelidir. Gürültünün hava yoluyla iletimini azaltmak için siperler, ses emici örtüler ve kapatma gibi yöntemler kullanılabileceği, yapısal gürültü iletiminin perdeleme ve yalıtım gibi teknik yöntemlerle azaltılabileceği gösterilmiştir. İşyerinde, üretim sistemlerinde ve iş donanımlarında düzenli bakım programları uygulanmalıdır. İş gürültü maruziyetini azaltacak (maruziyet süresini ve yoğunluğunu azaltacak ve dinlenme sürelerini
artıracak) şekilde örgütlenmelidir. Çalışanların maruziyet düzeyini aşan gürültüye maruz kaldıkları birimler işaretlenmeli ve buralara girişler (uygun KKD olanların dışında) yasaklanmalıdır. Dinlenme yerlerinde gürültü maruziyeti bu yerlerin kuruluş amacına uygun düzeye indirilmelidir.

Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB’nin üstünde olan işlerde en az 30 gün (1 ay) çalışılmış olması gereklidir. Ayrıca gürültüye bağlı işitme kayıplarına ilişkin yükümlülük süresi 6 aydır. *28

Gürültü maruziyetinin başka yollardan önlenemediği işyerlerinde; 80 dB ve üzerinde gürültü varsa çalışanlara riski önleyecek veya en aza indirecek işitme koruyucusu verilmelidir. Eğer gürültü düzeyi 85 dB’i aşıyorsa çalışanların mutlaka bu koruyucuları kullanmaları sağlanmalıdır (Piyal, Bülent 2009). Ayrıca olanaklar ölçüsünde çalışanlara rotasyonlu çalışma yaptırılarak işyerinde gürültüye maruz kalma süreleri düşürülmeye çalışılmalıdır.

Gürültü düzeyi 80 dB’i aşan işyerlerinde çalışanlara işe giriş ve periyodik muayenelerde odyometri testi yapılarak sağlık gözetimleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi 85 dB’i aşan işlerde ise işe girişte ve işin devamı süresince çalışanların odyometrik incelemesinin yanı sıra işitme muayenesi ile takibi gerekmektedir.

Maruziyet düzeyi, maruziyet etkin değerinin alt sınırını (en düşük maruziyet etkin değeri=80 dB) aşan işçiler önleyici odyometri testi, üst sınırını aşan (en yüksek maruziyet etkin değeri=85 dB) işçiler ise işitme muayenesi isteme hakkına sahiptirler *29.  

Buralarda çalışacak olanların işe girişte; otoskopik muayene, Weber Testi ve odyometrik incelemeyi de içeren işitme muayeneleri yapılmalı ve periyodik aralıklarla tekrarlanmalıdır. Ayrıca;

• İşyerinin tümünde yıllık olarak topluca değerlendirilen odyometri sonuçlarına göre bir önceki yıla oranla hangi frekansta olursa olsun 5 dB’in üzerinde kayıp varsa,
• Aynı işyerinde farklı bölümlerin grup olarak odyometrileri değerlendirildiğinde, herhangi bir bölümde diğer bölümlerden 5 dB’den fazla kayıp varsa,
• 4000-6000 Hz’de bir önceki odyometriye oranla 25 dB kayıp varsa,
• 500-1000-2000 Hz’lerde bir yıl içinde 10 dB ve üzerinde kayıp varsa,

daha ayrıntılı muayene için işitme kaybının olduğunu düşündüren bölümde çalışanların hastaneye sevki gereklidir. Ayrıca çalışma ortamı yeniden değerlendirilmeli, KKD kullanımı ile ilgili sorunların varlığı araştırılmalı, kullanım ya da KKD’nin niteliği ile ilgili sorunlar varsa çözülmeli, KKD kullanımı ile ilgili eğitimler yenilenmelidir (Karpilow, C. ve ark. 2011).

Sağlık gözetimi 80 dB (A) ve üzerinde gürültüye maruz kalınan işlerde çalışan tüm çalışanlara işyeri gürültü RD’yi takiben yapılmalıdır (Oral, İ. ve ark. 2011).

• Bunun için öncelikle gürültü etkilenimine yönelik anamnez (aşağıda bir örnek sunulmuştur) alınmalı ve bu anamnez her odyometrik muayeneden önce tekrarlanarak öncekilerle karşılaştırılmalıdır.
• Otoskopik muayene işe giriş, periyodik, erken kontrol gibi tüm muayenelerin ayrılmaz bir parçası olmalıdır. Ayrıca, otoskopik muayene yapılmadan odyometri testi yapılması yanlış değerlendirmelere yol açabilir. Buşon, enfeksiyon, yabancı cisim görülebilir. (Bu gibi durumlarda gerekli tedavilerden bir süre sonrasına kadar odyometri ertelenmelidir).
• 250, 500, 1000, 2000, 3000, 4000, 6000, 8000 Hz frekanslarında hava iletim odyometrisi yapılmalıdır.
• Odyometri ve muayene sonuçları çalışanla paylaşılmalıdır.
• Yaptığımız muayene işe giriş muayenesi ise;

a. Ortam gürültüsü 85 dB (A)’in altındaysa 12 ay sonra,
b. Ortam gürültüsü 85 dB (A)’in üzerindeyse 1 ay sonra,
c. Bir başka işyerinden ayrılıp çalıştığınız yerde işe giren bir çalışan ise,

(1) Eski işyerinden ayrılırken yapılmış odyometrisi varsa, eski işyerinden ayrıldığı tarihten 6 ay sonra,
(2) Eski işyerine ait odyometrisi yoksa yeni işe girişte ve 6 ay sonra,

erken kontrol muayenesi (2. Odyometrik ölçüm) yapılmalıdır.

• Yaptığımız muayene erken kontrol muayenesi (İşyerinizdeki 2. Ölçüm) ya da periyodik muayene ise;

a. Eğer işitme düzeyinde bir değişiklik yoksa;

(1) Ortam gürültüsü 85 dB(A)’in altındaysa 3 yılda bir,
(2) Ortam gürültüsü 85 dB(A) ve üstündeyse yılda bir odyometrinin tekrar edilmesi gerektiği hatırlatılmalıdır.
(3) Ortam gürültüsünün düzeyi kaç olursa olsun çalışanın kendinde fark ettiği tüm işitme azalmalarında, kulak çınlamalarında işyeri hekimini haberdar etmesi gerektiği anlatılmalıdır.

b. Eğer işitme düzeyinde kayıplar varsa;

1) Aşağıdaki tablolardan yararlanılarak işitme kaybının düzeyi saptanmalı, gerekli uyarılar veya sevk işlemi gerçekleştirilmelidir.
(2) İşitme düzeyindeki değişimlerin nedenleri araştırılmalıdır (buşon, enfeksiyon vb. tıbbi sorunlar araştırılmalıdır.) Kulak koruyucuların tüm vardiya boyunca kullanılıp kullanılmadığı, koruyucuların doğru takılıp takılmadığı, iş dışı bir etkilenmenin olup olmadığı, kulak koruyucusunun değiştirilmesine gerek olup olmadığı tartışılmalıdır (Karpilow, C. ve ark. 2011).

(3) Sevk sonrası mesleki işitme kaybı tanısı konulmamışsa, o işçi için periyodik odyometrik ölçüm aralığında sağlık gözetimi sürdürülmelidir. (4) Sevk sonrası mesleki işitme kaybı tanısı konulmuşsa, değerlendirme sonuçları çalışana bildirilmeli ve işverene raporlanmalıdır. 

Bir yandan o çalışanın tedavisi, görev yeri değişikliği ve meslek hastalığı bildirimi yapılırken, öte yandan işyerinin o bölümünde RD yeniden yapılmalıdır. Özellikle ortam gürültüsü değerlendirilmeli, mühendislik önlemleri, kulak koruyucuları, aynı bölümdeki diğer çalışanların odyolojik ölçümlerini de içeren işitme (erken kontrol) muayeneleri yapılmalı, işitme korumasına yönelik eğitimler tekrarlanmalıdır.

• Her muayeneden ve ölçümden sonra bir sonraki ölçümün en geç ne kadar sonra yapılması gerektiği söylenmelidir.
• Çalışana işitme korumasıyla ilgili önerilerde bulunulmalı, kişisel koruyucuların (tıkaç, kulaklık, kombine kulak koruyucuları) tüm maruziyet süresince kullanılmasının önemi anlatılmalıdır.
• İşitme muayenesine ilişkin raporlar diğer muayene formlarıyla birlikte etik kurallar gözetilerek
  saklanmalıdır.

Odyogram Öncesi (için) Gürültü Etkilenimi ve Tıbbi Bilgilere Yönelik Anamnez *30

---

ÖYKÜ	EVET	HAYIR	YORUM
Daha önce bir işitme testi yaptırdınız mı? (Ne zaman)
Hiç işitme güçlüğü yaşadınız mı?
Şimdi işitme güçlüğünüz var mı?
Hiç gürültülü bir işte çalıştınız mı?
Sağ kulağınızla mı Sol kulağınızla mı daha iyi duyduğunuzu düşünüyorsunuz?
Hiç kulaklarınızda çınlama duyuyor musunuz?
Hiç baş dönmeniz oluyor mu?
Hiç kafa travması geçirdiniz mi?
Ailenizde 50 yaşından önce işitme kaybı olan var mı?
Hiç kızamık, kabakulak ya da kızıl geçirdiniz mi?
Herhangi bir alerjiniz var mı?
Şimdi ya da önceden düzenli olarak ilaç, antibiyotik tedavisi
gördünüz mü?
Hiç kulak ağrısı geçirdiniz mi?
Hiç kulak akıntınız oldu mu? Sağ kulağınızda – Sol kulağınızda
Askerlik yaptınız mı? Özellikle ateşli silah deneyiminizi anlatınız.
Bu güne kadar herhangi bir silah sesine maruz kaldınız mı?
Ek (İkinci) bir işiniz var mı?
Hobileriniz nelerdir?
İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi (HSE)’nin hazırladığı yaş düzeylerine göre düşük ve yüksek frekanslar için uyarı ve sevk tablosu aşağıda verilmiştir (Aktaran; Oral, İ. ve ark. 2011).

---

	Düşük Frekans (500+1000+2000) Hz frekanslardaki işitme eşiklerinin toplamı-dB (A)		Yüksek Frekans (3000+ 4000+ 6000) Hz frekanslardaki işitme eşiklerinin toplamı-dB (A)
YAŞ GRUPLARI	UYAR	SEVK ET	UYAR	SEVK ET
20-24	45	60	45	78
25-29	45	66	45	87
30-34	45	72	45	99
35-39	48	78	54	111
40-44	51	84	60	123
45-49	54	90	66	135
50-54	57	90	75	144
55-59	60	90	87	144
60-64	65	90	100	144
65- ↑	70	90	115	144

---

İşitme düzeyinin sınıflanması

Her bir kulak için tek değerin elde edilmesi amacıyla, 1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslarından elde edilen değerlerin toplamı hesaplanır. Bu frekanslar toplamı, GBİK’in sonucudur. (Aşağıdaki tablolara bakınız, ayrıntılı bilgi için bkz. İSGİP kapsamında hazırlanan “Meslek Hastalıkları
ve İş İle İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi”).

Odyogramlarda Saptanan İşitme Kayıplarının(Cinsiyet ve Yaş Grupları Göz Önüne Alınarak Hazırlanmış) Uyarı ve Sevk Düzeylerine Göre Risk Sınıflaması

	Erkek (1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslardaki işitme kayıplarının toplamı)		Kadın (1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslardaki işitme kayıplarının toplamı)
YAŞ GRUPLARI	UYAR	SEVK ET	UYAR	SEVK ET
20-24	51	95	46	78
25-29	67	113	55	91
30-34	82	132	63	105
35-39	100	154	71	119
40-44	121	183	80	134
45-49	142	211	93	153
50-54	165	240	111	176
55-59	190	269	131	204
60-64	217	296	157	235
65- ↑	235	311	175	255

Kaynak: HSE UK Controlling Noise at Work

Toplam değer risk sınıflamasında belirtilen düzeyin altında ise, işitme yeteneği sınıf 1 (normal) olarak nitelenir. Eşik değere eşit veya biraz üzerindeki bir kayıp, sınıf 2 (hafif işitme kaybı) olarak değerlendirilir. Normal işitme düzeyine göre % 20’lik bir kayba karşılık gelir. Bu durumda çalışan bilgilendirilmelidir. Her bir kulağın değerler toplamı eşik değeri aşıyorsa, sınıf 3 (işitme kötü) olarak değerlendirilir. Ciddi işitme kaybının varlığını gösterir. Çalışan bilgilendirilmeli ve kulak burun boğaz (KBB) uzmanına gönderilmelidir. 

İşitme Kaybı Sınıflama Şeması

 

SINIF	HESAPLAMA	YAPILACAK İŞ
1. Normal	1, 2, 3, 4 ve 6 kHz’lerdeki işitme düzeylerinin toplamı (Yaş ve cinse göre düzenlenmiş tablolarla karşılaştır)	Periyodik işitme muayenesine devam
2. Hafif işitme kaybı		Uyar
3. Kötü işitme		KBB uzmanına sevk et
4. Hızlı işitme kaybı	3, 4, 6 kHz’lerdeki işitme eşiklerinin toplamının önceki testle farkı> 30 dB	KBB uzmanına sevk et
5. Tek taraflı işitme kaybı	Her kulağın 1, 2, 3, 4 kHz’lerdeki işitme düzeylerinin toplamlarının farkı>40 dB	KBB uzmanına sevk et

 

NIOSH ise;
1. İşyerinde belirgin gürültü maruziyet öyküsü varsa,
2. Kulaklardan herhangi birinde 2000, 3000, 4000 Hz’lerin ortalamasında 10 dB veya daha fazla standart eşik kayması varsa,
3. Kulaklardan herhangi birinde 500, 1000, 2000, 3000, 4000 ya da 6000 Hz’ de 15 dB veya üzeri (yeniden yapılan testle teyit edilmiş) standart eşik sapması varsa,
4. 500-1000-2000 Hz ortalamalarında veya 1000-2000-3000 Hz ortalamalarında ya da 3000-4000-
6000 Hz ortalamalarında herhangi bir kulakta 25 dB veya daha üstü sabit kayıp varsa,

GBİK’in kesin olarak saptanması için çalışanın daha ayrıntılı kulak muayenesinin gerçekleştirilebileceği
bir merkeze sevk edilmesini önermektedir.

İşitmenin Korunması (Gürültü Kontrol) Programı

GBİK konuşma frekanslarından önce yüksek frekansları etkiler. Bu yüzden, bu tip işitme kayıpları ciddi bir işitme testi yapılıncaya kadar ortaya çıkmayabilir. Bunun yanı sıra gürültüye bağlı işitme kaybı
(GBİK)’de kişisel değişiklikler de görülür.

Eğer bir çalışanın bulunduğu ortamda sözel iletişim kurmada zorluk çekiliyorsa, birkaç saatlikçalışmanın ardından kulağında çınlama veya geçici işitme kaybı oluyorsa orada işitmeyi koruma programına başlanmalıdır.

İşitmenin korunması programı; gürültünün analizi, gürültünün kontrolü ve işitmenin ölçülmesini içermelidir.

Gürültünün analizinde; günlük toplam gürültü düzeyi (sesin şiddeti), gürültünün frekans spektrumu, bir çalışma günü boyunca gürültünün süresi ve dağılımı, bir çalışma günü boyunca toplam gürültü ölçümlerinin yapılması gereklidir.

Gürültüden etkilenimin ölçümünde çalışma günü boyunca farklı gürültü çevrelerinde bulunan çalışan söz konusu olduğunda kişisel dozimetreler (bireysel gürültü dozu ölçeri) kullanılır (Genç, G. A.; Kayıkçı, M.E.K. 2004)

Odyometri tarama testi yaparken, ölçümün her bir frekansta en az 3 kez tekrarlanması, çalışanın gürültülü ortamdan 14 saat uzak kaldıktan sonra testin yapılması önerilmektedir. Bunun sağlanamadığı durumlarda 80 dB (A) ‘in üzerindeki gürültü düzeylerinde standart kulak koruyucusu (tüm mesai boyunca) olması koşuluyla test gün boyunca yapılabilmektedir.

Gürültü Kontrol Programı *31

(*) İlk gürültü araştırmasında sesin şiddeti dB olarak ölçülmektedir. Bu değer izin verilen sınırın üzerindeyse bu kez sesin şiddetiyle
birlikte frekansı da değerlendirilmektedir. Gürültünün şiddeti hangi frekansta yüksekse, o frekansta koruyuculuğu yüksek olan
kulaklık, tıkaç vb. seçilmektedir. Ayrıca ayırma, kapatma gibi gürültüyü azaltma önlemlerinde kullanılacak yöntem ve malzeme
seçiminde frekans değeri yol gösterici olacaktır.

*28 – Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği, R.G: 11 Ekim 2008/ 27021.

*29- 6 Şubat 2003 Tarihli ve 2003/10/EC Sayılı Avrupa Parlementosu ve Konsey Direktifi (89/391EEC Sayılı Çerçeve Direktif’in 16(1) maddesi uyarınca çıkarılan 17. Tekil Direktif); Gürültü Yönetmeliği, R.G: 23 Aralık 2003/25325.

*30- Lichtenwalner, C.P.; Michael, K. 1999.

*31- Stranks, J., 2005.“Noise and Vibration” The Handbook of Health and Safety Practice 7. Ed:Dorset Press, Dorchester.